مقدمه

درطول زماني كه از عمر تعليم و تربيت مدرن مي گذرد، رفته رفته بر دست اندركاران علوم تربيتي محرز گشته است كه تحقيقات دانشگاهي به تنهايي پاسخگوي مسائل و مشكلات عملي آموزش و پرورش نيستند. لذا اين نقطه عطفي شد براي شروع نوعي ديگر از پژوهش كه بتواند مسائل واقعي محيط كلاس درس و آموزش را حل و فصل كند اين نوع تحقيق همان اقدام پژوهي است. در فرايند اقدام پژوهي، خود معلم همزمان محقق و مجري يافته هاي پژوهشي است.

دراين نوشته كوتاه سعي شده است مراحل اجرايي اقدام پژوهي و تدوين گزارش مربوطه، به صورت موجز و مختصر بيان گردد. اميد است كه در راهنمايي همكاران علاقه مند به اقدام پژوهي، مفيد واقع گردد.

مراحل اجرايي اقدام پژوهي

در اجراي اقدام پژوهي، الگوهاي گوناگوني وجود دارند، از جمله الگوي 8 مرحله اي كه ذيلاً معرفي مي شود.

¬ مرحله اول:

 پرسش خود را تعريف كنيد:

-            مسأله مورد نظر چيست؟

-                    چه پرسشي براي شما مطرح است؟

-                    چه افرادي مطالعه برروي آنها انجام خواهد شد؟

-                    كي و چه وقت اين اتفاق رخ مي دهد؟

¬ مرحله دوم:

وضعيت آموزش مورد تحقيق خود را توصيف كنيد:

-                    از ما مي خواهند در اين محيط آموزشي چه كاري انجام دهيم؟

-                     تلاش خواهيم كرد در اينجا چه كاري انجام دهيم؟

-                    زير بناي فكري عمل فعلي ما چيست؟

¬ مرحله سوم:

داده هاي لازم را براي ارزيابي وضعيت موجود، گردآوري كنيد:(شواهد1)

-                    از نظر مشاركت كنندگان در اين پژوهش در حال حاضر در اين محيط آموزشي چه مي گذرد؟

-                    چه اطلاعاتي و با چه روش هايي مي توانيم در باره اين مسأله جمع آوري كنيم؟

¬ مرحله چهارم:

-                    داده ها را بررسي كنيد تا مطالب متناقص را پيدا كنيد:

-                    بين آنچه براي ما مطلوب است و آنچه در حال وقوع است، چه تفاوت ها و تناقص هايي وجود دارند؟

¬ مرحله پنجم:

با ارائه و معرفي تغييرات عملي لازم ، تناقض ها را برطرف كنيد:

-                    با تفكر نقادانه و خلاقانه در باره تناقص ها، چه تغييري مي توانيم به وجود آوريم؟

¬ مرحله ششم:

كنترل و زير نظر گرفتن تغيير اعمال شده:

-                    وقتي تغيير مورد نظر  به اجرا در مي آيد،چه نتايجي به دست مي آيد؟

¬ مرحله هفتم:

داده هاي مربوط به ارزيابي از تغيير انجام گرفته را تجزيه و تحليل كنيد:

-                    از نظر مشاركت كنندگان در اثر اجراي تغييرات پيشنهاد شده، در حال حاضر، وضعيت آموزشي چه تحولي پيدا كرده است؟

-                    چه اطلاعاتي و با چه روش هايي مي توانيم در اين باره به دست آوريم؟

¬ مرحله هشتم:

در تغيير اعمال شده تجديد نظر كنيد و براي اقدام بعدي تصميم بگيريد: ( در صورت نياز)

-                    آيا تغييري كه انجام گرفت، ارزش داشت؟

-                    آيا در آينده اين كاررا ادامه خواهيم داد؟

-                    پس از اين تغيير، چه بايد انجام دهيم؟

-                    آيا تغيير انجام گرفته كافي است يا بايد دور ديگري از تحقيق با پرسش روشن تري انجام گيرد؟

-                    نتايج اين تحقيق  را بايد با چه ملاك و معياري سنجيد و با چه كسي در ميان گذاشت؟

ساختار گزارش اقدام پژوهي

1-                 صفحه عنوان:

شامل:

-                    سازمان مربوطه (سازمان و ادارات آموزش و پرورش نواحي و مناطق)

-                    عنوان اقدام پژوهي

-                    نام اساتيد راهنما (در صورت وجود)

-                    نام اقدام پژوه (و همكاران در صورت وجود)

-                    تاريخ (ماه، سال)

2-                 چكيده:

چكيده بايد به گونه اي تهيه شود كه خواننده به يك شماي كلي از تحقيق دست يابد.اين نكات را رعايت كنيد:

 Bاز ذكر آنچه در متن نيامده، خود داري شود.

B از زبان خود بنويسيد و نقل قول مستقيم نكنيد.

B اصطلاحات مهم و كليدي را درچكيده بيان كنيد.

B براي شماره ها، از ارقام به جاي حروف استفاده كنيد.

B فقط گزارش ارايه گردد و از اظهار نظر پرهيز كنيد.

B افعال مورد استفاده، به صورت گذشته و مجهول باشد.

B به موضوعاتي چون مسأله پژوهش، آزمودني ها، ابزار گردآوري دادها، در صورت استفاده از آمار، روش آن، يافته هاي تحقيق و كاربرد آن اشاره شود.

3-                 تشكر و قدرداني:

4-                 فهرست مطالب 

شروع متن اصلي گزارش

5-                 مقدمه

 در مقدمه به اين مطالب بپردازيد:

B دليل منطقي اجراي پژوهش

B ارتباط منطقي بين مسأله و طرح پژوهش

B دلايل نظري موجود در پژوهش

B ارتباط اين پژوهش با پژوهش هاي قبلي

6-                 بيان مسأله:

در تبين مسأله به موارد زير بپردازيد:

-                    شما كيستيد؟

-                    كارتان چيست؟

-                    محيط شما چه وضعيتي دارد؟

-                    چرا به فكر اين مسأله افتاده ايد؟

-                    اين مسأله براي شما چه مشكلي ايجاد كرده؟ چرا؟

-                    مدرسه پسرانه است يا دخترانه؟

-                    چند نفر در كلاس داريد؟

-                    وضعيت درس دانش آموزان چگونه است؟

7-                 جمع آوري اطلاعات (شواهد 1):

-                    با اطلاعاتي دقيق وجود مسأله را نشان دهيد.

-                    از روش هاي علمي براي جمع آوري اطلاعات استفاده كنيد.

-                    از كلي گويي بپرهيزيد و روش كار خود را دقيقاً با شواهدتوصيف كنيد.

-                    از شواهدكمي و كيفي توأماً استفاده شود.

8-                 ادبيات موضوع:

خلاصه اي از آنچه پيرامون موضوع از منابع گوناگون مطالعه كرده ايد، بيان كنيد.

9-                 ارايه راه حل ها:

- با توجه به مطالعات و تجارب خود راه حل هايي را براي حل مشكل و تغيير وضعيت پيشنهاددهيد.

10-             انتخاب راه حل و اجراي آن :

- دلايل علمي و مستند براي انتخاب خود بياوريد.

- مراحل اجراي راه حل ها را به تفصيل توضيح دهيد.

- مشكلات حين اجرا را بيان كنيد.

- آيا تغيير و تعديلي در راه حل به كار گرفته شده، اعمال كرديد، آن را بنويسيد.

- چگونگي نظارت بر اجراي راه حل ها را گزارش كنيد.

11-             اطلاعات مربوط به تغييرات ايجاد شده (شواهد 2):

- شما در شواهديك نشان داديد كه وضعيت موجود شما چگونه است، اينك بايد به شواهدي استناد كنيد كه نشان دهد، آن وضعيت تغيير كرده است.

12-             نتيجه گيري:

- از اين اقدام پژوهي چه نتايجي گرفتيد، آن را مختصر و گويا بيان كنيد.

13-             فهرست منابع:

14-             پيوست ها:

براي آشنايي بيشتر با ماهيت و مفهوم اقدام پژوهي (پژوهش در عمل) مطالعه منابع پيشنهادي زير توصيه مي شود:

1-         استرينگر، ارنست تي، تحقيق عملي، راهنماي مجريان تغيير و تحول، ترجمه: سيد محمد اعرابي و داود ايزدي، تهران: دفتر پژوهش هاي فرهنگي،1381.

2-                  ايراني، يوسف و بختياري ابوالفضل، روش تحقيق عملي (اقدام پژوهي)، تهران: لوح زرين، 1382.

3-                  ساكي، رضا، اقدام پژوهي(راهبردي براي بهبود آموزش و تدريس)، تهران: پژوهشكده تعليم و تربيت،1383.

4-                  سرمد، زهره، بازرگان، عباس و حجازي ، الهه، روش تحقيق در علوم رفتاري، چاپ سوم، تهران: نشر آگاه، 1379.

5-                  سيف الهي، وجه الله، راهنماي اقدام پژوهي در آموزش و پرورش، گيلان: انتشارات گيلان، 1381.

6-                  قاسمي پويا، اقبال، راهنماي معلمان پژوهنده، تهران:  لوح زرين، 1382.

7- مك نيف، جين، لوماكس، پالاما و وايتهد، جك، اقدام پژوهي: طراحي، اجرا و ارزشيابي، ترجمه محمد رضا آهنچيان، تهران: رشد، 1382.

8- وايت، ويليام فوت، پژوهش عملي مشاركتي، ترجمه محمد علي حميد رفيعي، تهران: دفتر پژوهش هاي فرهنگي، 1379.

9- ين، رابرت كي، تحقيق موردي، ترجمه علي پارسائيان و سيد محمد اعرابي، تهران: دفتر پژوهش هاي فرهنگي.1376، چاپ دوم، 1381.

10- ين، رابرت كي، طرح تحقيق و روش هاي مورد پژوهي، ترجمه هوشنگ نايبي، تهران: مؤسسه فرهنگي آينده پويان، 1378.