واحد کار : پرورش حواس کودکان

 

یکی از مهمترین هدفهای آموزش پیش از دبستان پرورش حواس پنجگانه ی کودکان یعنی : بینایی ،شنوایی ، چشایی و بساوایی (لامسه )است .

برای پرورش هر یک از این حواس وسیله ها و بازی های گوناگون در نظر گرفته اند ، اما هیچ یک از این وسیله ها به اندازه ی آنچه در طبیعت یافت می شود نمی تواند آموزنده و جالب توجه باشد .چنانچه ما با آوردن یک سیب به کلاس فرصت می یابیم تا به پرورش حس بینایی از راه شناخت رنگ و شکل و اندازه سیب و پرورش حس بویایی از راه شناخت بوی ویژه سیب ، پرورش حس چشایی از راه مزه سیب ، و دست آخر به پرورش حس بساوایی از راه لمس کردن پوست و احساس زبری و نرمی پوست سیب بپردازیم گذشته از اینها ، خوردن یک سیب خوشمزه برای همه بچه ها بسیار مطبوع و لذ تبخش است.


راهنمای مربیان برای کار با کودک:

کودکان زمانی می توانند مطالبی درباره محیط فیزیکی واجتماعی خود فرا بگیرند که قادر باشند تجربه کنند، جست و جو کنند و نیز به کاوش مستمر در اطراف خود عادت کنند.

 

هدفهای اساسی

1-     تقویت حواس پنجگانه کودکان

2-     پی بردن به اهمیت هر یک از حواس خود برای دیدن ، شنیدن ، بوییدن ، مزه کردن و لمس کردن

3-     مراقبت کردن از اعضای حسی خود با رعایت کردن نکته های ایمنی در هر یک از موارد.

 

سخنی با مربیان

استفاده از حواس ، اساس روند دانستن و شناختن است . کودک از طریق حواس پنجگانه یاد می گیرد. هر چه تجارب حسی کودک متنوع تر و وسیعتر باشد ، پایه شکل گیری عقاید کودک درباره دنیای پیرامون نیز گسترده تر خواهد شد . هر نوع محرومیت یا محدودیت حسی به تخریب یا کامل نشدن مفاهیم می انجامد.

 یافته های تحقیقات اخیر نشان می دهد که کودک هر چه پیش از ورود به دبستان ، درسالهای حساس رشدش ، بیشتر بشنود ، ببیند ، بچشد ، ببوید ، لمس کند و حس کند ، درک بهتری خواهد داشت و اگر احساس و ادراک قوی باشد ، به رشد شناختی می انجامد.

 

هدفهای پرورش شنوایی: (3-4 سال )

1-     باید بتوانند صداهای معمولی مختلف در محیط را از هم تمییز دهند.

2-     باید بتوانند با شنیدن یک صدا ، به آسانی مسیر صدا را مشخص کنند.

                                                                                                                 

     فعالیتهای پیشنهادی :

1-     نام هر یک از کودکان را به صدای بلند بگویید و از هر یک بخواهید با شنیدن نام خود ، روی جایی که   تعیین کرده اید ، بنشیند . سپس از هر کدام بپرسید : با کدام یک از اعضای خود نام خود را شنیدند ؟ از آنها بخواهید تا با دست ، آن قسمت را نشان دهند.

مثال :

معلم : حسن

کودک : من

معلم :با کدام یک از اعضای بدنت نام خود را شنیدی ؟

کودک :گوش

معلم : آن را نشان بده

سپس کودک : به آن دست می زند

2-     از آنها بخواهید به صورت  نیمدایره بنشینند و برای لحظاتی کوتاه ، چشمان خود را ببندند و به صداهای مختلفی که می شنوند ، گوش فرا دهند. معلم می تواند صداهای ضبط شده از اشیای معمولی در محیط ، مانند صدای آب ، باران ، افتادن شیئی خاص ، برهم زدن در و ....... ، را پخش کند و از کودکان بخواهد تا چشمان خود را باز کنند و هر صدایی را که شنیده اند ، بیان کنند . در ضمن در مورد مسیر صدا نیز از آنان سئوال کنید. (- صدا از کجا می آید؟)

3-     قوطی یا جعبه های کوچکی مانند قوطی جای فیلم  ، قوطی کبریت و قوطیهای خالی دارو را تهیه کرده و تمیز کنید . درون هر یک را با موادی مانند حبوبات ، سنگ ریزه ، صدفهای کوچک و ...... پر کنید سپس از کودکان بخواهید تاهر یک را حرکت داده و صدای شنیده شده را تشخیص و نام ببرند . سعی کنید در مراحل بعدی ، کار را پیچیده تر کنید و پاسخهای کودکان را مورد تشویق قرار دهید.

 

هدفهای  پرورش شنوایی : ( 4-5 سال )

1-     کودکان باید بتوانند صداها را برحسب بلندی و آهستگی و به ترتیب بیان کنند

2-     کودکان باید بتوانند صدای اول کلمات را شناسایی کنند و کلمات دیگری با همان صدا بیان کنند

 

فعالیتهای پیشنهادی :

در مورد صداهای خوش مانند موسیقی و صدای پرندگان و صداهای ناخوش مانند صداهای بلند و ..... توضیح دهید.

با تغییر دادن صدای خود به صورت بلند ، آهسته و بسیار آهسته در حالی که در جای خود نشسته یا ایستاده اید با کودکان صحبت کنید و از آنها بخواهید با تغییر حالات صدای خود ، یعنی صدای بلند ، آهسته و بسیار آهسته را با دوستان تمرین کنند.

در ضمن ، برای آنکه توضیح دهید که چرا نباید صدای خود یا رادیو را زیاد بلند کنند و نیز در مورد مراقبت از گوشهای خود و دوری از صداهای بلند در محیط هم توضیح دهید .

 

کودکان را به صورت نیمدایره بنشانید و نام یک شی ء یا یکی از کودکان یا نام حیوان و پرنده ای آشنا را که – برای مثال – با حرف (( ب )) شروع می شود ، بگویید ، مانند (( ببر )). سپس از کودکان بپرسید : حرف اول این کلمه چیست ؟ بعد به ترتیب از کودکان بخواهید که کلمات دیگری را که حرف اولشان صدای (( ب )) دارد را بیان کنید ، مانند باران ، باد ، بادبادک ، و ......... در همه حال کودکان را مورد تشویق قرار دهید.

 

هدفهای پرورش شنوایی : (5-6 سال )

1-     باید بتوانند صدای حیوانات ، پرندگان ، اشیای مختلف را با هم مقایسه کرده و از هم تشخیص دهند

2-     باید بتوانند صدای اول و آخر (هم آغاز و هم پایان ) کلمات بیان شده را شناسایی کنند و کلمات دیگری مانند آن بسازند.

 

فعالیت پیشنهادی :

از کودکان بخواهید تا صداهای حیوانات و پرندگان مختلفی را که می شناسند ، تقلید کنند ، مانند صدای کلاغ  ، گنجشک ، خروس ، یا صدای اشیا ی آشنا مانند صدای ریزش باران ، صدای زنگ درو .......... مربی می تواند تصویرهای مختلفی از حیوانات و پرندگان و اشیا را بر روی مقوا ی بزرگ بچسباند و روی تابلو یا محل دید قرار دهد و از هر یک از کودکان بخواهد تا با دیدن تصویرها ، صدای آن را تقلید کنند و یا آنها را مقایسه کنند.

 

هدفهای پرورش حس بینایی (3-4 سال ):

1- باید بتوانند از میان یک مجموعه تصویر یا اشیاء آشنا تصویرها یا اشیاء مشابه به یکدیگر را  تشخیص دهند.

2- باید به اهمیت حس بینایی برای دیدن پی ببرند و نکات ایمنی برای محافظت و مراقبت از چشمان خود را در یابند

6-4 سال

1- باید بتوانند تفاوت میان دو شی ء تصویر را به کمک بینایی شناسایی کنند

2- باید بتوانند تصویرهای مربوط به یک مجموعه را پشت سر هم قرار دهند (تقویت حافظه بینایی )

3- باید بتوانند اشیاء ، مواد ، رنگها و اشکال  را به کمک بینایی دسته بندی کنند.

 


فعالیتهای پیشنهادی :

1- تصاویر مختلف را به کودکان نشان دهید و از آنها بخواهید هر آنچه در تصاویر می بینند با جزئیات توضیح دهند به طور مثال: این دختر است .پیراهنش دکمه دارد. گیره موهایش شکل گل است. دارد نگاه می کند .لباسش آبی است. بالای سرش دو پروانه است. پروانه ها  پرواز می کنند .خالدار هستند شاخک دارند .............

بعد از اینکه کودکان خوب دیدند از آنها بپرسید با کدامیک از اعضای خود پی به این مطالب بردید ؟

 پاسخ: چشم

حالا دستتان را روی چشم خود بگذارید آیا بازهم می توانند ببینند؟

3-     مقداری نخودو لوبیاو حبوبات دیگر به صورت مخلوط روی سینی قرار دهید سپس از هر یک از کودکان بخواهید آنها را به تفکیک رنگ و شکل جدا کرده و در ظرف دیگر قرار دهند

 


نکات بهداشتی :

در مورد بهداشت چشمها و تمیز نگه داشتن آنها توضیح دهید. در مورد اینکه هرگز مداد و وسایل نوک تیز را نزدیک چشم خودمان و دوستانمان نبریم .از پرت کردن وسایل به سمت دیگران خود داری کنیم . با دست آلوده به چشم خود دست نزنیم .اگر چشم ما نیاز به عینک دارد حتماً روی چشم خود بگذاریم و برنداریم تا زودتر چشم ما خوب شود. نزدیک تلویزیون ننشینیم – به صفحه مانیتور خیره نشویم – مدت طولانی بازی کامپیوتری انجام ندهیم . ساعتهای طولانی به تلویزیون نگاه نکنیم. 

 

هدفهای پرورش حس لامسه  (بساوایی )

1-     کودکان باید بتوانند سطوح مختلف را با یکدیگر مقایسه کنند و احساس خود را با کلماتی مثل زبرتر ، نرمتر  صافتر ، سخت تر گزارش دهند

2-     باید بتوانند اشیاء و مواد را بر اساس خصوصیات ظاهری و لمس کردن آنها طبقه کنند

3-     باید به اهمیت محافظت از پوست دستها و دوری از خطرات مانند دست نزدن به آتش ، فرو نبردن دستها درمواد کثیف و اهمیت استفاده از دستها برای انجام کارهای صحیح و خوب ( مانند استفاده از دستها برای کمک به دیگران – دادن غذا به حیوانات وپرندگان ،پول انداختن در صندوق خیرات ، خوردن غذا و ................ ) پی ببرند.

 

فعالیتهای پیشنهادی:

1-     چهار ماده آشنا مانند تکه ای چوب ، قطعه ای موکت ، کاغذ سمباده ، گلوله ای از پنبه و پر حیوانات را آماده کنید و در مورد زبری و نرمی آنها با کودکان صحبت کنید و اجازه دهید آنها را لمس کنند و موارد استفاده از آنها را بیان کنند.

2-     در مرحله بعد برای پیچیده تر شدن کار چشم کودکان را ببندید و از آنها بخواهید اشیاء را لمس کنند و نام آنها را بگویند.

3-     دستهای خودمان را به طرف دهان و دندانمان نبریم – دستهای خود را مرتب بشوئیم – در فصل سرما از کرم  های مرطوب کننده استفاده کنیم – در فصل گرما از کرم های ضد آفتاب استفاده کنیم .

دست به وسایل نوک تیز نزنیم – دست به وسایل داغ ، ظرف داغ ، چای داغ و.............. نزنیم . به طرف بخاری و اجاق گاز نرویم و به آن دست نزنیم.

 

هدفهای پرورش حس چشایی :

4-3 سال

1- باید بتوانند زبان را به عنوان عضو حس چشایی بشناسند و به اهمیت آن پی ببرند

2- باید بتوانند مزه های شیرین ، ترش ، شور را تشخیص دهند.

6-4 سال

1- باید بتوانند مواد مختلف را از طریق چشایی تمیز داده نام ببرند و طبقه بندی کنند.

2- به اهمیت زبان به غیر از خوردن ،یعنی کمک به حرف زدن پی ببرند و بداننداز چه راه هایی می توانند از زبان خود محافظت کنند.                                                                                                                         

 

فعالیتهای پیشنهادی:

1-     چند شیشه کوچک را از مواد مختلف مثل آب ، نمک ، آبلیمو ، شربت ، لیموشیرین که تلخ شده ویک نوع غذای تند پر کنید و از بچه ها بخواهید آنها را (به استثنا ء تند ) بچشند و مزه هر کدام را بیان کنند . و از کودکان بخواهید تا چیزهای دیگری که خورده اند و مزه های مشابهی دارد را نام ببرند.

 

نکات بهداشتی

غذای گرم نخوریم ، در خوردن عجله نکنیم ، به چیزی که مطمئن نیستیم زبان نزنیم و نچشیم ، زبان خود را بیرون نیاوریم ، لیس نزنیم ، آب دهانمان را بیرون نریزیم.

 

هدفهای پرورش حس بویایی

6-4 سال

1- باید بتوانند بو های آشنا را در محیط نام ببرند و اشیاء مختلف را از نظر بو شناسایی کنند.

2- باید بدانند که بینی علاوه بر حس بویایی به تنفس نیز کمک می کند ، بهداشت بینی را رعایت کنند و خطرات و ناراحتیهای استفاده نا مناسب از بینی را بدانند

 

فعالیتهای پیشنهادی

1-     اشکال مختلف از مواد ووسایلی که بوهای خوشایند یا ناخوشایند دارند را تهیه کنید و به کودکان نشان داده و از آنها بخواهید با دیدن هر عکس واکنش خود را با گفتن کلمات به به ، نه نه  بیان کنند.

2-     از کودکان بخواهید تا درمورد بینی و این که با این عضو خود چه کارهای دیگری می توانند انجام دهند صحبت کنند و در مورد بعضی از کودکان که به بوئیدن گل و یا حشره کشها و مواد مختلف آلرژی (حساسیت ) دارند صحبت کنید.

نکات بهداشتی :

دستمان را هرگز به طرف بینی نبریم حتماً برای تمیز کردن بینی از دستمال استفاده کنیم، به هنگام عطسه دستمال یا دستمان را جلوی بینی بگیریم و هر چیزی که نمی شناسیم را بی احتیاط  بو نکنیم .

 

 شعر 6-4 سال

اطو

دویدم و دویدم                به یک اطو رسیدم

گفتم چه دم درازی           میای با من تو بازی

اطو دمش را تاب داد        با دست به من جواب داد

خطر داره بازی با من      نشو تو هم بازی من

تنم همیشه داغه             یه چشم دارم چراغه

پیف می کنم پاف می کنم         پیرهنتو صاف می کنم

اگه به من یه روزی               دست بزنی می سوزی

 

شعر 4-2 سال

صابونه از اون گوشه                    عشوه به من می فروشه

صابونو بر می دارم                      به دست و روم می مالم

می دونی چه جوری عزیزم             اینجوری ، اینجوری ، عزیزم

اونی که روی میزه                       دندونه هاش تمیزه

شونه رو بر می دارم                    روی موهام می مالم

می دونی چه جوری عزیزم             اینجوری ،اینجوری عزیزم       
منبع:مهد کودک فرشتگان پارس جنوبی